آشنایی با صندوق قرض الحسنه امداد

بسمه تعالی

قرض الحسنه از سنت های حسنه و مورد تاکید دین مبین اسلام بوده و درآیات و احادیث به وفور به آن توصیه شده است چنانکه خداوند رحمان در آیه 18 سوره حدید می فرمایند:

اِنَّالْمُصَّدِّقین َوَالمُصَّدِّقاتِ وَاَقْرَضُواالله قَرضاًحَسَناً یُضاعفُ لَهُ مْوَلَهُمْ اَجْرٌکَریمٌ

" همانا مردان و زنانی که در راه خدا به فقیران صدقه و احسان کنند و به خدا قرض نیکو دهند خدا ثواب آنها را چندین برابر سازد و پاداش با لطف و کرامت عطا کن . "

 و یا از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمودند:

«هر کس به برادر مسلمانش قرض بدهد برای هر درهمی به اندازه کوه اُحد و رضوی و طور خداوند به او حَسَنه و پاداش می‌دهد و اگر در موقع مطالبه قرض با او مهربانی کند و مهلت دهد بر پل صراط مثل برق درخشنده عبور می‌کند بدون این که حساب و عذابی در کار باشد.»

قرض الحسنه در نهاد مقدس کمیته امداد امام خمینی(ره) و تقریبا به عمر این نهاد مورد توجه بوده و از همان سالهای اولیه در برنامه ها پرداخت وام قرض الحسنه در اولویت پرداختها وجود داشته است. پرداخت وام به نیازمندان تحت حمایت برای مصارف کارگشایی(درمان بیماری، هزینه های تحصیلی،اداءدین و...) اشتغال و استخلاص از مشکلات و گرفتاریها به اشکال و مکانیسم های متفاوت مورد عمل بوده و با توجه به نیازهای روز تغییراتی در آن به وجود آمده و امروز به شکل تاسیس"صندوق قرض الحسنه با مجوز بانک مرکزی" متجلی گشته است. نوشته حاضر گزارشی است تحلیلی بر روند تکامل پرداخت قرض الحسنه از ابتدا تاکنون . امید است مورد توجه و استفاده مخاطبین واقع گردد.

تاریخچه پرداخت تسهیلات قرض الحسنه در امداد امام(ره) به سه دوره مشخص و متمایز تقسیم میگردد که عبارت است از:

الف)استفاده از ظرفیت صندوقهای بومی محلی

در این دوره از آنجایی که کمیته امداد امام فاقد تشکیلات سازمانی کافی در گستره جغرافیایی کشور بود با استفاده از ظرفیت های صندوق های قرض الحسنه محلی و منطقه ایی به عنوان کارگذار کمیته امداد امام (ره) اعتبارات موجود را در اختیار این صنادق قرار داده و با معرفی نیازمندان توسط امداد عملیات تشکیل پرونده و پرداخت وام و متعاقب آن وصول اقساط توسط اینگونه صندوقها انجام گرفته و امداد تنها آمار از وام گیرندگان را به صورت ابتدایی در دفاتر خود حفظ نموده و طبعا" هیچگونه فرایندی برای پیگیری و وصول اقساط معوقه وجود نداشته و اقساط معوق و مشکوک الاوصول علاوه بر فقدان آمار و اطلاعات امکان پیگیری و وصول آنها وجود نداشته است. این روش اجرایی پرداخت وام و دریافت قسط توسط صندوقها تا اوایل دهه هفتاد ادامه داشته و به دنبال مشکلات ایجاد شده توسط اینگونه صندوقها که غالبا" از نوع ورشکستگی یا انحلال آنها بوده و در بیشتر موارد موجب از بین رفتن سرمایه وام امداد نزد آنها میگردید. کمیته امداد امام خمینی تصمیم بر تصفیه با صندوقها و انجام عملیات اجرایی در دفاتر امداد امام (ر]) گرفت.

در این برهه نحوه ثبت مالی در حساب ادارات کل و شاخه ترکیبی از ثبتهای واقعی و انتظامی صورت میگرفت بدن شکل که استانها پس از دریافت وجوه ارسالی مرکز آن را در حسابهای فی مابین (اعتبار دریافتی ازمرکز) ثبت و پس از تقسیم وجوه به ریز صندوقهای قرض الحسنه و شاخه های تابعه وجوه را به حساب صندوق های قرض الحسنه واریز و میزان تخصیصی به هر شاخه را طی نامه رسمی اعلام میگردند در این حالت ادارات کل حساب سپرده قرض الحسنه به تفصیل صندوقهای قرض الحسنه را بدهکار نموده و شاخه ها نیز با دریافت نامه اداره کل به میزان مبلغ تخصیص یافته به شاخه حساب انتظامی قرض الحسنه را بدهکار می نمودند و به هنگام صدور معرفی نامه بر عهده صندوق توسط شاخه هیچگونه ثبتی در دفاتر منظور نمیگردید.

ب) تشکیل امور اجرایی وام

به دنبال تصمیم پرداخت وام و دریافت اقساط وام توسط دفاتر امداد امام کلیه دفاتر امداد(ادارات کل و شاخه های اصلی) موظف به افتتاح دو حساب بانکی نزد یکی از بانکهای دولتی تحت عناوین "حساب پرداخت وام" و " حساب دریافت اقساط" گردیدند و در بادی امر وجوه نقد نزد صندوقهای قرض الحسنه به حساب دریافت اقساط منتقل و مانده وام نزد صندوقها در حسابهای مربوطه ثبت و به تدریج اقساط وصولی صندوقها دریافت و به حساب مربوط منتقل گردید و به مصرف پرداخت وامهای جدید رسید. این فرایند تا به امروزه ادامه داشته و با توجه به افزایش سرمایه وام امداد و لزوم بهره مندی ازتکنیکها و ر وشهای روزآمد و توسعه منابع سعی بر بهینه ساختن آن شده است . امروزه برای وصول اقساط وا مهای پرداخت شده دیگر نیاز به حضور وام گیرندگان به شعب کمیته امداد امام و حتی شعب بانکها نیست و وام گیرندگان امکان پرداخت اقساط خود را به شکل غیر حضوری هم پیداکرده اند. اما با توجه به تغییر رویگرد مدیریتی کلان امداد امام (ره) و ضرورت توسعه پرداختهای معوض در قبال کاهش چشمگیر پرداختهای بلاعوض این ضرورت را به متولیان امر یاد آور میکرد که برای استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود جامعه برای توسعه و ترویج سنت قرض الحسنه طرحی نو دراندازند.

در این مقطع زمانی کلیه استانها و شاخه ها مکلف گردیدند که وجوه نقد نزد صندوقهای محلی را وصول و در حسابی نزد یکی از بانکهای دولتی متمرکز نموده و به میزان مانده وامهای پرداختی توسط صندوق نزد بدهکاران حساب انتظامی قرض الحسنه را بدهکار و بتدریج اقساط وصولی از وام گیرندگان را بصورت ماهیانه از صندوقها مطالبه تا مانده حساب صندوق با امداد تسویه گردد.

بدیهی است وامهای پرداختی در این مقطع در دفاتر امداد ثبت و فرایند وصول اقساط و پرداخت وام نیز به استناد اوراق و اسناد مالی صادره در دفاتر ثبت میگردید.

ج) تاسیس صندوق قرض الحسنه امداد امام

با توجه به نیاز روزافزون جامعه هدف کمیته امداد به تسهیلات قرض الحسنه و محدودیت منابع قرض الحسنه از یک طرف و ضرورت تخصیص منابع قرض الحسنه موجود در جامعه به این فعالیت از طرف دیگر  و با عنایت به رهنمودهای سرپرستی محترم و هدایتهای معاون اداری مالی وقت ، مطالعات لازم برای تحول لازم در ساختار سازمانی حوزه متولی پرداخت وام (اداره کل امور اجرایی وام) آغازگردید و به دنبال ساعتها جلسات و بررسیهای کارشناسی "طرح تاسیس صندوق قرض الحسنه" در دستور کار قرار گرفت و به دنبال موافقت شورای محترم مرکزی وتاییدمعاونت نظارت و بازرسی دفترمقام معظم رهبری کار تدوین اساسنامه صندوق قرض الحسنه امداد امام خمینی(ه) تحت نظارت بانک مرکزی و منطبق بر ضوابط و چهارچوبهای مورد نظر توسط کارشناسان ذیربط شروع و در اسفند سال 1391اساسنامه صندوق قرض الحسنه امداد امام خمینی(ره) بعد از اعمال اصلاحات مورد نظر به تصویب شورای محترم مرکزی رسید.

پیگیریهای لازم جهت اخذ مجوز از بانک مرکزی با ارائه مستندات مورد تقاضای معاونت نظارت و بازرسی بر موسسات مالی غیر پولی بانک مرکزی و متعاقب آن بازدیدهای مرسوم از امکانات و فرایندهای پرداخت وام کمیته امداد امام خمینی (ره) از ابتدای سال 1392 آغاز و نهایتا" در نیمه دوم سال 92موافقت مشروط بانک مرکزی با تاسیس صندوق اعلام گردیده است.